Nostalgie naar V.O.C. mentaliteit?

Haagse klok met V.O.C. tafereel (collectie Stg. Boom-Time, te zien in het Museum van het Nederlandse Uurwerk)

Behalve Haagse hopjes, Haagse Harry of het Internationaal Hof van Justitie telt de hofstad een minstens zo internationaal visitekaartje: De Haagse klok. Dit is het vroegste type slingerklok, uitgedacht door Christiaan Huygens en vervaardigd door Haagse makers van het eerste uur, zoals Salomon Coster, Severyn Oosterwijck en Pieter Visbagh. Doorgaans is de wijzerplaat van deze strak vormgegeven precisieklokken bekleed met fluweel. Het Museum van het Nederlandse Uurwerk toont een exemplaar dat zo’n eeuw na de vervaardiging is opgeleukt. Hierbij heeft het fluweel plaatsgemaakt voor een geschilderd tafereeltje dat de tijden van de V.O.C. deed herleven. Nostalgie naar de V.O.C. mentaliteit uit de Gouden Eeuw? Feitelijk had de compagnie in 1798/99 juist opgehouden te bestaan.

De anonieme klok behoort tot een van de meest populaire stukken uit het chronologisch overzicht “De IIIIe Dimensie”. De beschilderde wijzerplaat toont onder de cijferring twee kooplieden in onderhandeling. Ze zijn omringd door kisten, kuipen en zakken, voorzien van het welbekende  V.O.C. logo in combinatie met de hoofdletter A van Amsterdam. Aan de horizon vaart een trotse driemaster. De Verenigde Oost-Indische Compagnie werd in 1602 opgericht door de Staten-Generaal op initiatief van Johan van Oldenbarnevelt. Het was daarmee de oudste van de beide internationale handelsondernemingen.

Willem Blaeu: Asia noviter delineata (1617)

Den Haag was was niet alleen de zetel van de Staten-Generaal. Het was ook de enige stad in de Republiek der Verenigde Provinciën met een eigen klokkenmakersgilde. Dit werd opgericht in 1688 met Pieter Visbagh als eerste meester. Tot de oprichters behoorden onder meer ook Johannes van Ceulen en Johannes Tegelbergh, die met Visbagh tot de meest productieve Haagse klokkenmakers behoorden. De ongesigneerde klok met het V.O.C. tafereel wordt wel aan Van Ceulen toegeschreven. De klok maakt deel uit van de collectie van Stichting Boom-Time. Na 1680 verloor Den Haag snel terrein aan Amsterdam als centrum voor klokkenmakerij. Zo vervaardigden J.J. van Leeuwaerden en Joseph Norris ook klokken naar Haags model in Amsterdam.

Zoek de verschillen: Haagse klok van Johannes van Ceulen (collectie Nederlands Zilvermuseum, Schoonhoven)

Van de zes Kamers van de V.O.C. telde die van Amsterdam de meeste afgevaardigden. Zij brachten dan ook het meeste kapitaal bijeen voor deze naamloze vennootschap. De bewindhebbers kwamen bijeen in het Oost-Indisch Huis aan de Oude Hoogstraat. Den Haag had geen Kamer. Wel worden hier tegenwoordig de archieven van de V.O.C. worden voor Nederland bewaard. Na de erkenning van de staat Indonesië kreeg Den Haag de weemoedige bijnaam “De weduwe van Indië”, omdat zich hier veel gerepatrieerden vestigden.  Met de roemruchte V.O.C. mentaliteit had dat weinig van doen…